 |
1.
Bijzinnen met "voor-PV"
 |
In
bepaalde bijzinnen staat de PV vooraan.
Vandaar dat deze bijzinnen "bijzinnen met voor-PV" worden
genoemd.
 |
de
PV staat soms helemaal vooraan : hij is dan het eerste element
van de bijzin; |
|
soms
is de PV echter het tweede element; |
|
soms
zelfs het derde. |
|
|
Wegens
de specifieke plaats van de PV in deze bijzinnen spreekt men van "speciale
bijzinnen".
|
|
1.1. Bijzinnen
van veronderstelling en voorwaarde zonder voegwoord (de PV is het
eerste element van die bijzinnen).
|
Vergelijk
de a- en b-zinnen hieronder:
|
(1a)
Voel je je ziek, dan moet je thuis blijven. |
|
(1b)
Als je je ziek voelt, (dan) moet je thuis
blijven.
|
|
(2a)
Regent het morgen, dan blijven we thuis. |
|
(2b)
Als het morgen regent, (dan) blijven we
thuis.
|
|
(3a)
Willen ze niet van standpunt veranderen, dan gaan
we in staking. |
|
(3b)
Als ze niet van standpunt willen veranderen,
(dan) gaan we in staking.
|
|
|
|
Opmerkingen
|
Het
woordje 'dan' is in de b-zinnen weglaatbaar [Zie: J. van der
Horst & K. van der Horst (20002),
Geschiedenis van het Nederlands in de twintigste eeuw, Sdu Uitgevers,
Den Haag, pp. 254 e.v.]: "De praktijk wil dat we
in schrijftaal het woordje 'dan' liefst vermijden. In
spreektaal is het gebruik ervan heel gewoon en wordt het niet
afgekeurd, maar bij het schrijven doen we dat liever niet".
|
(1b)
Als je je ziek voelt, dan moet je thuis
blijven. |
|
(1d)
Als je je ziek voelt, moet je thuis blijven.
|
|
(2b)
Als het morgen regent, dan blijven we thuis. |
|
(2d)
Als het morgen regent, blijven we thuis.
|
|
(3b)
Als ze niet van standpunt willen veranderen,
dan gaan we in staking. |
|
(3d)
Als ze niet van standpunt willen veranderen,
gaan we in staking.
|
|
|
Na
voorwaardelijke bijzinnen met voor-PV (de a-zinnen) blijft
het gebruik van 'dan' correct, maar het is niet meer verplicht:
er is nl. een verandering aan de gang die steeds meer terrein
wint. Volgens de enen (zie de ANS, 1997) worden de c-zinnen
hieronder nog als informeel ervaren, volgens anderen (zie J.
van der Horst & K. van der Horst hierboven, p. 259) is "weglating
van dan (…) zeer zeker niet meer beperkt tot informele
taal, reclame of weinig verzorgd taalgebruik".
|
(1a)
Voel je je ziek, dan moet je thuis blijven. |
|
(1c)
Voel je je ziek, moet je thuis blijven.
|
|
(2a)
Regent het morgen, dan blijven we thuis. |
|
(2c)
Regent het morgen, blijven we thuis.
|
|
(3a)
Willen ze niet van standpunt veranderen, dan gaan
we in staking. |
|
(3c)
Willen ze niet van standpunt veranderen, gaan we
in staking.
|
|
|
|
1.2. Toegevende
(concessieve) bijzinnen die NIET met 'hoewel' of 'alhoewel'
en 'ofschoon' beginnen.
|
De
bijzinnen van toegeving (concessieve bijzinnen) staan
in de aanloop (zie hoofdstuk
10) en hebben een specifieke verbale distributie,
met uitzondering van de bijzinnen van toegeving die met alhoewel,
hoewel of ofschoon beginnen. |
|
Deze
laatste kennen inderdaad de 'normale' bijzinsstructuur met achter-PV:
|
(4)
Hoewel / Alhoewel / Ofschoon het
pas maart is, begint het gras al te groeien. |
|
(5)
Hoewel / Alhoewel / Ofschoon ze heel
rijk is, is ze niet gelukkig. |
|
(6)
Hij is geslaagd alhoewel / hoewel / ofschoon
hij niet veel gestudeerd heeft.
|
|
|
Vergelijk
echter met de andere soorten bijzinnen:
|
1.2.1.
toegevende bijzinnen zonder voegwoord
|
(7)
Viel de reis wat tegen [ Ø], achteraf
hebben we toch veel plezier gehad. |
|
(8)
Was de reclame groot [ Ø], toch bleef
het succes maar klein.
|
|
|
1.2.2.
toegevende zinnen die met al , ook
al en zelfs al beginnen
|
(9a)
Al gaat het hem niet altijd voor de wind
[ Ø], hij verliest nooit de moed. |
|
(10a)
Ook al ben je ziek [ Ø] , je moet
toch komen. |
|
(11a)
(Ook) al roept ze nog zo hard [ Ø], niemand
kan haar horen. |
|
(12a)
Ook al ben je wereldberoemd, in Nederland moet je
op je beurt wachten. |
| |
Opmerking
:
Volgens J. van der Horst & K. van der Horst
(id, p. 264-265) doet ook in deze gevallen een nieuw
patroon zijn intrede, zodat beide volgordes vandaag
correct zijn (in de a-zinnen hierboven staan de
toegevende zinnen in de aanloop, in de b-zinnen
hieronder in het eerste stuk):
|
(9b)
Al gaat het hem niet altijd voor de
wind [ Ø], verliest hij nooit de moed. |
|
(10b)
Ook al ben je ziek [ Ø] , moet
je toch komen. |
|
(11b)
(Ook) al roept ze nog zo hard [ Ø],
kan niemand haar horen. |
|
(12b)
Ook al ben je wereldberoemd, moet je in Nederland
op je beurt wachten.
|
|
|
|
1.2.3. bijzinnen
van toegeving zonder voegwoord, maar waarin het werkwoord
een modaliteit uitdrukt of waarin de modale uitdrukking
"dan ook" staat. Deze bijzinnen worden gebouwd
als hoofdzinnen
|
(13)
Hij kan vertellen wat hij wil, we zullen hem toch
niet geloven. |
|
(14)
De metro mag dan ook beschouwd worden als één van
de verworvenheden van deze tijd, met de metro rijden
is een zeer ongezonde bezigheid.
|
|
|
|
|
1.3.
Bijzinnen van toegeving met als i.p.v. alsof
.
|
(15a)
Ze verkwistten maar als kon er geen eind aan hun fortuin komen. |
|
(15b)
Ze verkwistten maar alsof er geen eind aan hun fortuin kon komen.
|
|
(16a)
Ze bleef praten als wist ze er alles van. |
|
(16b)
Ze bleef praten alsof ze er alles van wist.
|
|
|
1.4.
Restrictieve of negatieve bijzinnen met of als voegwoord. In
de hoofdzin staat een negatie of een restrictie.
|
(17)
Hij gaat nooit uit, of ze vergezelt hem. |
|
(18)
Het scheelde weinig of ze kocht een nieuwe auto. |
|
(19)
Het scheelde maar een haar of ze was dood. |
|
(20)
Het scheelde geen haar of hij had zich in zijn hand gesneden.
|
|
|
1.5.
Conditionele bijzinnen als het onderschikkend voegwoord als
of indien niet herhaald wordt.
|
(21a)
Als je auto niet meer rijdt, en je man kan je niet helpen, moet
je naar een garage. |
|
(21b)
Als je auto niet meer rijdt, en als je man je niet kan helpen,
moet je naar een garage.
|
|
(22a)
Als je hiermee klaar bent, en je hebt nog wat tijd over, zou
je dit dan voor me willen inpakken? |
|
(22b)
Als je hiermee klaar bent, en als je nog wat tijd over hebt,
zou je dit dan voor me willen inpakken?
|
|
|
