PDF Versie

      1. Algemene regels

        1.1. In principe wordt in het Nederlands de meervoudsvorm van een substantief als volgt gerealiseerd :

        (i) de uitgang “-en” wordt toegevoegd aan het substantief; de spellingsregels worden uiteraard toegepast, wat o.a. impliceert dat de waarde van de eindklinker gerespecteerd wordt en dat de letters “z” en “v” alleen aan het begin van een lettergreep staan (elders staat dan “s” of “f”);

        (ii) deze uitgang “-en” wordt [¶] uitgesproken, wat impliceert dat de “eind-n” niet uitgesproken wordt.

        Voorbeelden:

        boek → boeken

        Hoe kun je boeken bestellen op internet?

        deur → deuren

        De faculteit zet de deuren open op zaterdag 24 en zondag 25 maart.

        fiets → fietsen

        Ik heb twee fietsen: een VTT en een racefiets.

        boom → bomen

        Er staan veel bomen in het park.

        huis → huizen

        Er staan bijna geen huizen aan de rechterkant van de straat.

        reis → reizen

        Wij organiseren avontuurlijke reizen voor kleine groepen.

        raaf → raven

        Raven worden beschouwd als intelligente dieren.

        jaar → jaren

        Dat is muziek van de jaren zestig.

        tak → takken

        In de winter kun je maar 20% van de takken van de bomen snoeien.

        taak → taken

        Ik moet nog een aantal taken verrichten.

        baas → bazen

        Je kan nu eenmaal geen twee bazen dienen.

        graaf → graven

        De graven van Vlaanderen verbleven tot de 14de eeuw in hun Gravensteen in Gent.

        1.2. Eigenlijk moet daar nog een tweede algemene regel aan toegevoegd worden. Bij een groot aantal substantieven wordt  “-s” toegevoegd i.p.v. “-en”.

Het is o.a. het geval met substantieven op:

        -‘el’ :

        kerel → kerels

        tafel → tafels

        winkel → winkel

        -‘em’ :

        bezem → bezems (nieuwe bezems vegen schoon)

        bodem → bodems (koffers met dubbele bodems)

        nozem → nozems (jongens die makkelijk provocerend gedrag vertonen)

        -‘en’ :

        wagen → wagens

        jongen → jongens

        -‘er’ (en -‘aar’, -‘aard’, -‘erd’, -‘ster’) :

        speler → spelers

        fietser → fietsers

        metselaar →  metselaars

        dikkerd →  dikkerds

        grijsaard →  grijsaards

        arbeider →  arbeiders

        arbeidster →  arbeidsters

        Net zoals voor alle verkleinwoorden op –‘je’ :

        meisje → meisjes

        hondje → hondjes

        boompje → boompjes

        kereltje → kereltjes

        jongetje → jongetjes

        autootje → autootje

        Natuurlijk krioelt het Nederlands (net zoals alle andere talen) van de uitzonderingen en soms van uitzonderingen op de uitzonderingen.

        Onnodig te zeggen dat al die regels onmogelijk onthouden kunnen worden: alleen de praktijk biedt een uitweg uit deze moeilijkheid.

        We kunnen je alleen maar aanraden om af en toe de tijd een krantenknipsel puur formeel te bekijken: je onderstreept alle substantieven die in een meervoudsvorm staan en je probeert ze mentaal in te prenten of je bestudeert ze of je schrijft ze over op een fiche, enz.

        Dit is echter absoluut geen reden om dit hoofdstuk zomaar af te sluiten.

        Bekijk het zorgvuldig. Wie weet, misschien ga je er nog plezier aan beleven …

      2. Meervoudsvorm op –‘eren’

        Een aantal éénlettergrepige het-woorden hebben een meervoudsvorm op –‘eren’.

        Oorspronkelijk hadden die substantieven een meervoudsvorm op  “-er” (net zoals de corresponderende substantieven in het Duits; denk aan vb. : die Eier, Kinder, Kleider, Blätter), maar in de loop der tijden werd deze meervoudsvorm niet meer aangevoeld als dusdanig en werd er a.h.w. een tweede (regelmatige) meervoudsvorm op “-en” aan toegevoegd.

        De frequentste voorbeelden zijn:

        Het kind → de kinderen

        Het ei → de eieren

        Het been (als deel van het skelet) → de beenderen

        Het blad (van de bomen) → de bladeren (of blaren)

        Het kalf (het jong van een koe) → de kalveren

        Het lam (een jong schaap) → de lammeren

        Het lied → de liederen

        Het rund (een algemene term voor dieren die deel uitmaken van de familie van de koe ) → de runderen

      3. Bastaardwoorden (of woorden die “ontleend” worden / werden aan een vreemde taal) vormen hun meervoud meestal op « -s »

       Dit is o.a. het geval met substantieven die

        op een zgn. doffe “-e” (of [¶]) eindigen ;

        eindigen op : ‘é’, ‘ee’, ‘eau’, ‘ey’, ‘ay’, ‘ieu’, ‘oe’ en ‘ui’ .

        Voorbeelden:

        etalage → etalages,

        praline → pralines,

        garage → garages

        café → cafés

        dominee →  dominees

        abonnee → abonnees

        bureau → bureaus

        discjockey → discjockeys

        essay → essays

        milieu → milieus

        taboe → taboes

        etui → etuis

      4. Meervoud van substantieven die op een lange klinker eindigen

        De substantieven die op een lange klinker eindigen, krijgen als meervoud een vorm op [weglatingsteken (apostrof) + “s”]:

        auto → auto’s

        kimono → kimono’s

        ski → ski’s

        menu → menu’s

        paraplu → paraplu’s

        villa → villa’s

        firma → firma’s

        baby → baby’s

        pony → pony’s

        hobby → hobby’s

        Noteer echter het meervoud van ‘essay’ en ‘jockey’, nl. ‘essays’ en ‘jockeys’, omdat die woorden “op z’n Engels” uitgesproken worden en dus niet op een klinker eindigen, maar op een tweeklank (zie hierboven, punt 3).

      5. Een aantal substantieven die naar een specifiek beroep verwijzen (of naar een familieverband) hebben een meervoudsvorm op « -s » 

        ingenieur → ingenieurs

        acteur → acteurs

        directeur → directeurs

        generaal → generaals

        herbergier  → herbergiers

        oom → ooms

        broer → broers

        tante → tantes

        zoon → zoons (of ‘zonen’)

        bruidegom → bruidegoms

       Noteer echter:

        (i)

        scholier → scholieren 

        officier → officieren

        sergeant → sergeanten

        (ii) als die substantieven op een doffe “e” eindigen ([¶]), volgen ze de specifieke regel voor dat soort substantieven (zie hierboven)

        actrice → actrices

        directrice → directrices

        inspectrice → inspectrices

      6. De substantieven die op ‘-ie’ eindigen hebben een specifieke meervoudsvorm naargelang van de accentuering van het woord

        6.1. Zo krijgen ze ‘-s’ als meervoudsvorm als de klemtoon juist NIET op deze uitgang valt:

        ‘olie → ’olies

        ¢premie → ¢premies

        ko¢lonie → ko¢lonies

        tra¢gedie → tra¢gedies

        revo¢lutie → revo¢luties

        di¢rectie → di¢recties

        achter de ¢tralies zitten (in de gevangenis)

        Noteer echter (i) dat de meervoudsvorm van [bac¢terie] [bacteriën] is en (ii) dat de volgende meervoudsvormen ook correct zijn: [koloniën], [oliën].

        6.2. Als de klemtoon op de uitgang –“ie” valt, dan wordt het meervoud gevormd door toevoeging van “-ën”.

        Zoals altijd duidt het trema (of deelteken) op het feit dat er een nieuwe klank begint met de letter waar een trema op staat.

        ¢knie → ¢knieën

        epide¢mie → epide¢mieën

        catego¢rie → catego¢rieën

        melo¢die → melo¢dieën

        indus¢trie → industrieën

      7. De letters (van het alfabet) kunnen ook een meervoudsvorm krijgen op « s », behalve als de klank een sisklank is

        Voorbeelden :

        (1) In het Nederlands moeten de h’s [ha.s] uitgesproken worden.

        (2) Let op het verschil tussen de korte u’s en de lange u’s.

        (3) Moet dat woord met twee g’s [ge.s] uitgesproken worden ?

        (4) Ja, en ook met twee e’s [e.s].

        (5) Schrijf ‘Janssen’ met twee s’en.

      8. In het Nederlands nemen EIGENNAMEN een meervoudsvorm (vergelijk vb. met het Frans)

        Ze hebben de Godins opgebeld, maar ze waren niet thuis.

        Heb je de Lommels ook uitgenodigd ? En de Colsons ?

        Ja, en ook de Mercksen, de Duponts en de Durands.

      9. Specifieke gevallen

        9.1. Bij een aantal substantieven blijkt dat de “traditionele” spellingsregels niet toegepast worden.

        Dit zijn de frequentste gevallen:

        eis → eisen

        Wat zijn de eisen voor het examen?

        mens → mensen

        Er lagen veel mensen op het strand.

        kans → kansen

        Niemand weet wie zal het halen: de kansen staan gelijk.

        prins → prinsen

        Hoe heten de Belgische prinsen?

        wens → wensen

        Ik stuur je mijn allerbeste wensen.

        dans → dansen

        Waar komen die nieuwe dansen vandaan ?

        kers → kersen

        Kersen zijn de allereerste steenvruchten van het seizoen.

        tendens → tendensen

        Wat zijn de nieuwe tendensen binnen de onderwijswereld?

        kaars → kaarsen

        Met ons enorme aanbod kaarsen maakt u van uw huis een gezellige en sfeervolle plaats.

        fotograaf →  fotografen

        Voor de rubriek “fotografen” moet u de gouden gids raadplegen.

        paragraaf →  paragrafen

        Het antwoord staat in één van de volgende paragrafen.

        filosoof →  filosofen

        Hoe komt het dat de meeste filosofen mannen zijn (geweest)?

       9.2. Ook al krijgen de meeste substantieven op “-ee” een meervoudsvorm op “-s”, een paar van die substantieven vormen hun meervoud op “ën”, zoals :

        idee →  ideeën 

        zee →  zeeën

        fee →  feeën

       9.3. In een aantal gevallen verandert de “waarde” van de klinker in de laatste lettergreep van het substantief. In het enkelvoud staat dan een korte klinker en in het meervoud een lange klinker. Soms hebben we in het meervoud te maken met een totaal andere klinker.

        bad → baden

        Voor het slapen gaan geeft ze haar baby vaak een bad.

        Je kunt er koude en warme baden nemen.

        bevel → bevelen

        Hij gaf het bevel om het schieten te staken.

        Dat zijn tegenstrijdige bevelen.

        dag → dagen

        Welke dag is het vandaag?

        Tijdens de zomer worden de dagen langer.

        dak → daken

        Na de storm moest het dak gerepareerd worden.

        Ga het niet van de daken schreeuwen (het overal bekend maken).

        gat → gaten

        Ze wonen nu in een klein gat in het Zuiden van Frankrijk.

        Je moet dat kind goed in de gaten houden.

        gebed → gebeden

        Het eucharistische gebed ( = de canon van de mis).

        We zullen haar in onze gebeden indachtig zijn.

        gebrek → gebreken

        Hij heeft maar één gebrek: hij luistert nooit naar anderen.

        Haar auto bleek allerlei gebreken te hebben.

        glas → glazen

        Een glas champagne? Graag!

        Wil je de glazen nog eens volschenken?

        god → goden

        Hij leeft als god in Frankrijk.

        Ken je de goden van het Oude Egypte?

        graf → graven

        Als zijn vader zou weten wat hij zo allemaal uitspookt, zou hij zich in zijn graf omdraaien.

        Er werden in ons dorp een aantal graven ontdekt die dateren van de late Middeleeuwen.

        hertog → hertogen

        Het vrouwelijke equivalent van hertog is hertogin. In theorie is dat een hoge adellijke titel.

        In de Middeleeuwen ging de macht van het Rijk der Duitse Natie spoedig achteruit en verloor de keizer meer en meer macht aan de hertogen.

        lid → leden

        Ben je lid van een politieke partij?

        Onze club telt meer dan 200 leden.

        oorlog → oorlogen

        Vaak breekt een oorlog uit omdat een land meer macht wil.

        Oorlogen kunnen echter om allerlei andere redenen uitbreken.

        schip → schepen

        De kapitein en vijf officieren van het gezonken cruiseschip “Sea Diamond” worden beschuldigd van nalatigheid; toch blijven ze voorlopig op vrije voeten.

        Volgens niet bevestigde bronnen hebben piraten uit Somalië twee schepen laten vertrekken die ze in februari gekaapt hadden.

        schot → schoten

        We hoorden een schot en gingen meteen plat op de grond liggen.

        In de nacht van vrijdag op zaterdag hebben agenten schoten gelost op een voertuig dat aan een controle wilde ontsnappen.

        spel → (de Olympische) Spelen

        Ben je ongelukkig in het spel, dan ben je gelukkig in de liefde.

        Wil je graag op de hoogte blijven van nieuwe spelen, speciale acties, extra kortingen en meer? Stuur ons dan een e-mailtje.

        stad → steden

        Ik woon liever op een dorp dan in de stad.

        Wat zijn de belangrijkste steden in Noord-Ierland ?

        vat → vaten

        Uit een vat van 6 liter kunnen 24 glazen van 25 cl of 18 glazen van 33 cl getapt worden   

        Achteraan in het café stonden de vaten met bier.

        verslag → verslagen

        Van elke bijeenkomst van de gemeenteraad wordt een beknopt verslag geschreven.

        Deze verslagen worden gepubliceerd 'onder voorbehoud van goedkeuring op de site van de gemeente.

        weg → wegen

        Kunt u me de weg wijzen naar het station, a.u.b. ?

        Alle wegen leiden naar Rome.

        9.4. De substantieven op ‘-or’ verdienen zeker ook onze aandacht : in de meervoudsvorm verandert niet alleen de waarde van de klinker (korte klinker in het enkelvoud, lange klinker in het meervoud), maar ook de plaats van de klemtoon:

        pro¢fessor → profes¢soren

        ¢rector → rec¢toren

        ¢motor → mo¢toren

        se¢nator → sena¢toren

        Naast deze meervoudsvorm bestaat er echter ook een andere “regelmatige” meervoudsvorm op “-s” die echter minder frequent is. Noteer ook dat in dat geval de klemtoon op dezelfde lettergreep blijft vallen.

        pro¢fessor → pro¢fessors

        ¢rector → ¢rectors

        ¢motor → ¢motors

        se¢nator → se¢nators

        9.5. De substantieven op ‘-heid’ eindigen in het meervoud op ‘-heden’ :

        moeilijkheid → moeilijkheden

        kleinigheid  → kleinigheden

        waarheid → waarheden

        bezienswaardigheid → bezienswaardigheden

        9.6. Meervoud(svormen) van de substantieven op ‘-man’ :

        (i) eindigen op ‘ –lieden’ (o.a.) :

        raadslieden 

        krijgslieden 

        edellieden 

        bewindslieden 

        staatslieden

         …

        (ii) eindigen op ‘ –lui’ of op ‘-lieden’ (o.a.) :

        koopman → kooplui – kooplieden 

        stuurman → stuurlui – stuurlieden 

        timmerman → timmerlui – timmerlieden 

        (iii) eindigen op ‘-mannen’ (naast andere meervoudsvormen):

        kikvorsmannen

        ombudsmannen

        barmannen

        sandwichmannen

        politiemannen

        wetenschapsmannen

        sneeuwmannen

         …

        (iv) Noteer ook nog de volgende ‘nationaliteiten’:

        Noorman → Noormannen (uit Noorwegen)

        Fransman → Fransen (uit Frankrijk))

        Engelsman → Engelsen (uit Engeland)

        (v) Hebben een meervoudsvorm op ‘-mensen’

        dagjesmensen 

        onderwijsmensen 

        verzetsmensen 

        politiemensen 

        sportmensen 

        vakbondsmensen 

        (vi) Een aantal substantieven hebben verschillende meervoudsvormen, zoals o.a. :

        zakenman

        zakenlui, zakenlieden, zakenmannen, zakenmensen

        vakman

        vaklui, vaklieden, vakmensen, vaklieden

        verzetsman

        verzetslieden, verzetsmannen

        brandweerman

        brandweermannen, brandweerlui, brandweerlieden

        kantoorman

        kantoormannen, -lui, -lieden,-mensen

        9.7. Oude Griekse en Latijnse meervoudsvormen

        substantieven op  ‘-um’:

        museum → musea (of museums)

        minimum → minima

        maximum → maxima

        decennium → decennia

        atheneum → athenea (naast ‘atheneums’)

        lyceum → lycea (naast ‘lyceums’)

        winkelcentrum → winkelcentrums en winkelcentra

        Noteer dat ‘album’ een meervoudsvorm heeft op ‘-s’: ‘albums’.

        substantieven op “-us”:

        politicus → politici

        technicus → technici

        chemicus → chemici

        criticus → critici

        historicus → historici

        naast echter : ‘catalogussen’, ‘prospectussen’, ‘cursussen’, ‘cyclussen’

      10. Dubbele meervoudsvorm zonder verandering van betekenis

        Uit de praktijk blijkt dat een aantal substantieven [die meestal een meervoudsvorm op “-s” krijgen – zie de algemene regel 2 hierboven - ] ook een andere meervoudsvorm kunnen krijgen (zonder verandering van betekenis).

        We citeren er een paar:

        appel → appels en appelen

        aardappel → aardappels en aardappelen

        ambtenaar → ambtenaars en ambtenaren

        artikel → artikels en artikelen

        eigenaar → eigenaars en eigenaren

        regel → regels en regelen

        maatregel → maatregels en maatregelen

        mossel → mossels en mosselen

        In geval van twijfel kunnen we u alleen verwijzen naar de (betere) woordenboeken die de meervoudsvorm vermelden (naast de uitspraak en de plaats waar de klemtoon valt).

      11. Dubbele meervoudsvorm MET verandering van betekenis

        Een aantal substantieven krijgen een specifieke meervoudsvorm naargelang van de betekenis die gebezigd wordt.

        Zo heeft bv. woordje spel een dubbele meervoudsvorm met specifieke betekenissen :

        (i) spellen (nl. de partijen die men speelt) : we hebben twee spellen gedaan, of de benodigdheden voor een spel: spellen met 32 kaarten.

        (ii) En spelen die in allerlei andere betekenissen gebezigd wordt zoals: ‘de Olympische spelen’, ‘kinderspelen’, ‘brood en spelen’.

        Hier ook hebben we ons moeten beperken tot de frequentste voorbeelden :

        de bal (om ermee te spelen)

        → de ballen

        het bal (danspartij)

        → de bals

        het been

        (deel van het skelet) → de beenderen, of de benen

        (waarop je loopt) → de benen

        het blad

        (van een boom) → de bladeren, de blaren, de bladen

        (andere betekenissen, zoals bv. “bladzijde”) → de dagbladen, de bloembladen

        de letter

        (van het alfabet) → de letters

        (andere betekenissen) → de letteren (Faculteit van Wijsbegeerte en Letteren)

        de portier

        (een persoon) → de portiers

        het portier

        (deur van een auto) → de portieren

        het stuk

        (een exemplaar) → de stuks (bv. Ik heb tien stuks gekocht)

        (een deel van iets) → de stukken

        de vader

        (pa) → de vaders

        (voorvader) → de vaderen

        de wortel

        (groentje met een oranje kleur) → de wortels, de wortelen

        (van een boom) → de wortels

      12. Enkelvoudsvormen

        12.1. In het Nederlands blijven een aantal aanduidingen van maat/gewicht, prijs en tijd in het enkelvoud.

        Vergelijk met de vertalingen in je moedertaal:

        drie centimeter, twee decimeter, vijf meter, tien kilometer

        een paar gram, twee kilo, vier ton

        Ik wil graag zes liter melk, vierhonderd gram rookvlees en vijf kilo aardappelen.

        Dat kost zes dollar.

        Dat boek kost achttien euro vijftig.

        achttien miljoen euro

        Deze film duurt bijna drie uur.

 

        12.2. Dezelfde regel wordt toegepast met ‘keer’ en ‘maal’:

        drie maal / vier keer

        Hoeveel keer zal ik je moeten zeggen dat je dat best niet zegt.

        12.3. Soms wordt echter wél een meervoudsvorm gebruikt die dan wijst op de verschillende elementen die het geheel samenstellen:

        Ze dronk twee liters water, niet één.

        Heb je toevallig drie euro’s? (drie muntstukken van één euro).

        Een meervoudsvorm wordt verder nog gebruikt als er een bijvoeglijk naamwoord (adjectief) staat tussen het telwoord en het substantief:

        Er blijven vier zware kilometers te klimmen.

        Neem maar drie goede kilo’s aardappelen.

        12.4. Een groep bestaande uit een telwoord + de woorden ‘jaar’, ‘uur’ of ‘kwartier’ blijft in het enkelvoud.

Vergelijk:

        Dat heeft drie kwartier / uur / jaar geduurd.

        Dat heeft drie seconden, minuten, dagen, weken, maanden, eeuwen geduurd.

        Dat heeft drie ellendige kwartiers / uren / jaren geduurd.

        Dezelfde regel wordt toegepast met ‘een paar’, ‘hoeveel’ en ‘zoveel’ :

        Dat heeft een paar uur / jaar / weken / maanden geduurd.

        Hoeveel uur / dagen / weken / maanden / jaar heeft dat geduurd?

        Dat heeft drie ellendige kwartiers / uren / jaren geduurd.

      13. Een aantal substantieven blijven in het enkelvoud in het Nederlands

       Vergelijk met de vertaling in je moedertaal

        We illustreren even het verschijnsel:

        (1) Het nieuws is goed.

        (2) Wanneer begint de paasvakantie?

        (3) Haar commentaar klonk zeer enthousiast.

        (4) Hij heeft zijn haar laten knippen.

        (5) Wanneer wordt het vuilnis opgehaald?

        (6) Hebt u toegang tot het archief?

        (7) Ik heb daar geen bezwaar tegen.

        (8) Onze oprechte dank aan iedereen.

        (9) De schade is enorm.

        (10) Eet meer fruit: dat is heel gezond.

        (11) Het gereedschap staat in de kelder.

        (12) Deze informatie is misleidend.

        (13) De overheid zou moeten ingrijpen.

        (14) Ik doe niet graag overwerk.

        (15) We stellen veel misbruik vast.

        (16) Maak meer gebruik van het openbaar vervoer.

        (17) Het overleg is op niets uitgelopen.

        (18) De meeste ouders kopen te veel speelgoed.

        (19) Waar ligt mijn bril?

        (20) We nemen vaak te veel bagage mee als we op reis gaan.

        (21) De brandweer kon de brand gemakkelijk blussen.

        (22) Als je tennis speelt, is het toch heel lekker om een korte broek te dragen.

        (23) Wanneer begint de ‘Moderne Tijd’?

        (24) Haar uitleg kon me niet geruststellen.

        (25) Waar ligt de schaar?

      14. Een (beperkt) aantal substantieven komen in het Nederlands alleen in het meervoud voor 

   Vergelijk eens even met de vertalingen in je moedertaal

 

        Een paar voorbeelden

        (1) Kolen zijn duurder dan stookolie.

        (2) Wanneer beginnen de middeleeuwen?

        (3) Gebruik toch je hersens / hersenen!

        (4) In de eigenlijke notulen van een zitting van de Raad wordt een korte samenvatting gegeven van de genomen besluiten en wordt incidenteel de inhoud van de debatten in die zitting van de Raad weergegeven.

        (5) Onkosten komen meestal onverwachts, zijn het gevolg van pech of een ongeluk en leveren geen voordeel op. Anders zijn het kosten.

        (6) De belastingen vormen het grootste deel van de inkomsten van de overheid.

        (7) Dit is de portaalsite voor informatie van de federale overheid inzake financiën.

Menu Basismorfologie | Het werkwoord | Het Substantief | Het Adjectief | Het Pronomen | Het voornaamwoordelijk bijwoord

Responsable Gramlink: Prof. Dr. Pierre GODIN <Pierre Godin>
Website Manager: Marc PIWNIK <Marc Piwnik> - Last Modified: 10 JUN 2018
© UCL – www.gramlink.com – 1999-2018